Basiskennis Bouwkunde: Wastafels, wasbakken

Referentienummers

• Wastafels
• (74) Sanitaire inrichting
• 53.00 sanitair
• Wastafels, Wasbakken

Samenstelling

Systeemopbouw van wastafels, wasbakken

Wastafels en wasbakken zijn te onderscheiden in:

• handwasbakken;
• wastafels;
• dubbele wastafels;
• hoekwastafels en hoekhandwasbakken;
• wastafels met mondspoelbak;
• wastafels met sponsbakje;
• wastafels met zuil;
• wastafels voor inbouw in wastafelmeubel;
• uitstortgootstenen;
• wasgoten of wastroggen voor gebruik door meerdere personen;
• aanbouwwastafels voor montage in rij;
• wasfonteinen voor gebruik door meerdere personen;
• drinkfonteinen;
• wastafels voor gehandicapten;
• wastafels en wand uit één stuk.

Elementopbouw van wastafels, wasbakken

Algemeen

Wasbakken bestaan uit een komvormig bekken dat is voorzien van een overloop en afvoerplug. Bij wasbakken van kristal­porselein kan de dubbele wand als overloop fungeren  of indien de wasbak niet uit een dubbele wand bestaat, voor­zien zijn van een dubbele afvoer. Wasbakken van een ander materiaal zijn voorzien van een overlooppijp die aansluit op de afvoerplug.

De afvoer is afsluitbaar met een rubberen stop of voorzien van een waste-garnituur (zie Hulpstukken).

Aan de afvoerplug wordt een sifon gemonteerd.

De kraan wordt op de muur of op de wasbak geplaatst.

De wasbakken van kristalporselein zijn voorzien van "tikgaten", waarin na het doorslaan ervan, de kraan gemonteerd wordt. Ter plaatse van de tikgaten is de wanddikte kleiner.

Wanneer niet anders vermeld, worden de onderstaande typen wasbakken vervaardigd van kristalporselein.

Handwasbak (fontein)

De handwasbak is kleiner en heeft over het algemeen een geringere diepte dan de wastafel en wordt dan ook toegepast in ruimten met beperkte afmetingen. De vlakken voor het aanbrengen van een toiletkraan en het wegleggen van de zeep bevinden zich aan de zijkanten of achterzijde van het bekken.

Vaak heeft de achterzijde van de wasbak een opstand om de muur erachter zoveel mogelijk droog te houden.

Wastafel

Het aflegvlak bevindt zich over de gehele breedte van de wastafel. Er is een zeepbakje in opgenomen en één of twee tikgaten voor de mengkraan of -kranen.

Dubbele wastafel

Deze wastafel bestaat uit twee bekkens, elk voorzien van een mengkraan. De afvoer bestaat uit een aangepast verbindingsstuk, zodat één sifon voldoende is.

Hoekwastafel en hoekhandwasbak

Speciaal ontworpen voor plaatsing in een hoek, hetgeen tot een optimaal ruimtegebruik kan leiden.

Wastafel met mondspoelbak

Deze wastafel biedt de mogelijkheid de mond te spoelen in een apart bekken. Deze wastafels worden geplaatst in ziekenhuizen en instellingen.

Wastafel met sponsbakje

Een speciaal bakje is meegevormd voor de spons. Ze worden geplaatst in leslokalen.

Wastafel met zuil of sifonkap

De losse zuil is zodanig geconstrueerd dat deze verwijderd kan worden als de wastafel is gemonteerd; dit om de aansluiting van kranen en afvoer te vergemakkelijken. Bij het verwijderen en weer plaatsen van de zuil moet de wastafel wel enigszins worden gelicht.

De zuil wordt gemonteerd aan de wastafel en/of aan de vloer.
De sifonkap wordt bevestigd aan het afvoergarnituur of aan de muur. De vorm en het materiaal van de zuil en sifonkap zijn aangepast aan het model wastafel.

Wastafel voor inbouw in wastafelmeubel

Vaak wordt in een slaapkamer of badkamer een meubel (toilettafel) geplaatst waarin een wastafel is opgenomen. Dit type wastafel wordt vervaardigd van geëmailleerd plaatstaal, roestvast staal, kunststof of kristalporselein. Naast de mogelijkheid tot het wegwerken van de wastafel en de leidingen levert het meubel kastruimte op.

Het meubel kan zowel tegen de wand als op de vloer worden gemonteerd.

Uitstortgootsteen

Uitstortgootstenen worden vervaardigd van kristalporselein, kunststof of geëmailleerd plaatstaal. In verband met de kans op beschadiging door stoten met bijvoorbeeld emmers e.d. is de eerste voorzien van een houten of rubberen stootrand en de plaatstalen gootsteen van een rubberen stootrand.
Soms is de gootsteen uitgerust met een emmerrooster. Beide zijn er met en zonder afdruipgedeelte, zowel in linkse als in rechtse uitvoering.

Wasgoot of wastrog

Deze zijn er in verschillende lengten en worden voorzien van 2, 3, 4 of 5 tapkranen en zijn daardoor geschikt voor gebruik door meerdere personen tegelijk. Ze worden vervaardigd van kristalporselein, roestvast staal en geanodiseerd aluminium.
Wastroggen zijn zowel geschikt voor wandmontage (muur­wastrog) als voor plaatsing op een draagbalk los van de wand (centrale wastrog).

Aanbouwwastafel

Aanbouwwastafels worden vervaardigd van roestvast staal of vuurklei en zijn zodanig ontworpen dat onderlinge koppeling met waterdichte overlap mogelijk is. De wastafels zijn zowel geschikt voor wandmontage als montage op een draagbalk los van de muur. Deze laatste oplossing biedt de mogelijkheid een dubbele rij wasbakken op te stellen. De wastafels aan de uiteinden van de rij worden voorzien van zijplaten.Door standaardisatie van de onderdelen en uitgaande van een basismoduul zijn er vele combinatie­mogelijkheden.

Wasfontein

De wasfontein is bedoeld voor collectief gebruik en bestaat uit een zuil met grondplaat van roestvast staal, een bekken van aluminium of roestvast staal, een kolom en een verdeelkop van een verchroomde koper-messing legering.
De voet wordt verankerd aan de vloer. Het bekken is verkrijg­baar in verschillende diameters. De watertoevoer naar de verdeelkop geschiedt via de kolom. De verdeelkop is voorzien van aparte kranen of van een waterfilmverdeler.

In de kop wordt het warme en koude water gemengd. Boven de verdeelkop is een ronde zeepschaal aangebracht.

Drinkfontein

Een drinkfontein bestaat uit een bekken en een drinkgarnituur.
Een omhooggerichte waterstraal vergemakkelijkt het drinken. Het bekken dient voor het opvangen van het resterende water en voor de bevestiging van het drinkgarnituur.

Wastafel voor gehandicapten

Speciaal voor rolstoelgebruikers zijn er in hoogte verstelbare wastafels en wastafels met teruglopende voorzijde en hori­zontaal, verdekt liggende afvoer, waardoor het mogelijk wordt met een rolstoel tot onder de wastafel te rijden.

Wastafel en wand uit één stuk

De vormmogelijkheden van kunststoffen hebben geleid tot nieuwe ontwikkelingen in de fabricage van wastafels, wandpanelen en toebehoren uit één stuk.

Materiaal van wastafels, wasbakken

Wasbakken worden voor het merendeel vervaardigd van kristalporselein. In beperkte mate wordt acryl (PMMA, polymethylmethacrylaat), PUR (polyurethaan)-integraalschuim en, indien voor utilitair gebruik bestemd, roestvast staal toegepast.

• Kristalporselein:
  De grondstoffen voor kristalporselein zijn kaolien (porseleinaarde), veldspaat, kwartszand, kiezelgesteente en middelen die bij een laag watergehalte de massa doen sinteren.
  Het porselein is van een doorzichtige of gekleurde glazuurlaag voorzien.
• Acryl:
  Polymethylmethacrylaat is in kleurloze uitvoering een heldere, doorzichtige kunststof. In gekleurde uitvoering is het één van de weinige stoffen die geschikt is voor sanitaire toestellen. Het is een vrij harde thermoplast en heeft een grote slijtvastheid.
• PUR-integraalschuim:
  Polyurethaan is een thermoharder die in de eindfase uit een hard en bros schuim bestaat. Het oppervlak wordt gevormd door een dichte gladde huid van ca. 1 mm dikte.
  Daaronder liggen overwegend gesloten cellen; naar het hart toe neemt de grootte van de cellen toe. Het materiaal is gemodi­ficeerd met vulstoffen voor het inbrengen van kleur. Het inkleu­ren met lichte kleuren is niet mogelijk. Wel is het mogelijk het oppervlak af te werken met een acryllak in de gewenste kleur.
• Roestvast staal en geëmailleerd staal:
  Het roestvast staal is een chroomnikkel staal 18/8 met een dikte van ca. 1 mm, het geëmailleerde plaatstaal is ca. 2,3 mm dik.

Fabricagemethode van wastafels, wasbakken

Kristalporselein

Een wasbak wordt vervaardigd volgens een gietprocédé, het zo­genaamde aanzetgieten.

Acryl

Een plaat van acryl met een bepaalde dikte wordt opgewarmd tot in het verwekingsgebied (150° à 170°C) en met behulp van een bovenmal op de ondermal "gedrukt".
De mal heeft de contravorm van het uiteindelijke product. Nadat de vervormde plaat voldoende is afgekoeld, zodat deze vorm­vast is, wordt het product uit de mal genomen.

Een wasbak wordt uit één stuk vervaardigd.

PUR-integraalschuim

De wastafel wordt vervaardigd door in een gesloten mal een mengsel te injecteren, dat daarna gaat schuimen. Door de schuimvorming wordt de matrijs of mal gevuld en vormt zich een gesloten huid tegen de verwarmde wand. Door de reactie­warmte, die in de kern het hoogst is, ontstaan daar de grootste cellen.

Roestvast staal

De roestvaststalen wastafel en onderdelen van de wasfontein worden uit één stuk diepgetrokken.

In een aantal achter elkaar opgestelde hydraulische persen zijn de benodigde persmatrijzen gemonteerd, waarin de opeen­volgende bewerkingen worden uitgevoerd om de plaat te vervormen tot een product.

Na het ponsen van gaten voor afvoer, overloop en bevestigingspunten wordt het product gepolijst.

Oppervlaktebehandeling van wastafels, wasbakken

Integraal geschuimde wastafels van PUR worden in kleur gespoten met PUR-lak.

Toebehoren bij wastafels, wasbakken

• Afvoerpluggen: in het gat van de afvoer wordt een plug gemonteerd waaraan een sifon wordt gekoppeld. De afvoerplug wordt m.b.v. een schroef en rubberring waterdicht aangesloten op de wasbak;
• Sifons: een sifon is een stankafsluiter. We onderscheiden beker- en buissifons. Sifons zijn zowel in kunststof als in verchroomd messing verkrijgbaar;
• Overlooppijpen: wasbakken van kunststof en plaatstaal kunnen worden voorzien van een overlooppijp. Een speciale afvoerplug is nodig om de pijp hierop te kunnen aansluiten;
• Kranen: wastafel(meng)kranen.

Hulpstukken voor wastafels, wasbakken

• Stoppen:
  • Rubberen stop voor afsluiting van de afvoer;
  • Waste-garnituur, bestaande uit een stop die bediend wordt door een draai- of trekknop, en een afvoer;
  • Bij wastafels in de medische wereld wordt ook kniebediening toegepast voor het afsluiten van de afvoer.
• Installatiewand:
  Dit is een prefabbouwelement, gemaakt van polyesterbeton of metaal dat in de wand kan worden gemetseld of voor een bestaande wand kan worden geplaatst. In het element zijn de benodigde aan- en afvoerleidingen en bevestigingspunten voor de wastafel opgenomen. De elementen zijn in hoogte instelbaar.
• Bevestigingsmiddelen:
  • De plugbout, voor directe bevestiging van wasbak tegen de muur, bestaat uit een stokschroef, moer, wand­plug en kunststofsluitringen om beschadigingen aan de was­bak te voorkomen;
  • Voor directe bevestiging van de wasbak tegen de muur kun­nen ook twee ophanghaken gebruikt worden. Eventueel wordt een rechthouder aangebracht tussen het overloopkanaal en de muur;
  • Consoles van geëmailleerd gietijzer of verchroomde messingbuis, die tegen of in de muur worden bevestigd en waarop de wasbak wordt geplaatst;
  • Door-en-door bout, voor bevestiging tegen een wand waarin geen plug aangebracht kan worden.

Enkele hulpstukken voor aanpassing van wastafels t.b.v. mindervaliden en ouderen:

• Flexibel aan- en afvoersysteem voor wastafels, die in hoogte verstelbaar moet blijven. De wastafel beweegt dan over twee glijstangen;
• Bediening van de kranen door: knie met behulp van een knie­hefboom; arm met behulp van een zwenkkraan; foto-elek­trische cel (door onderbreking van de lichtstraal wordt de watertoevoer geopend);
• Handgrepen.

Accessoires bij wastafels, wasbakken

• Spiegels: algemeen gebruikelijk zijn de volgende hoogtematen vanaf begane grond tot het midden van de spiegel: 1.520 tot 1.550 mm voor volwassenen; 1.200 tot 1.300 mm voor kinderen van 7 tot 14 jaar;
• Planchets: het planchet wordt met de bovenkant ca. 350 mm boven de wastafel gemonteerd;
• Glashouder;
• Zeepdispenser: e dispenser komt met de onderkant ca. 150 mm boven de wastafel, maar kan ook op de wastafel gemonteerd worden.
• Handdoekhouder;
• Handdoekhaakje.

Vorm en afmeting

Vorm van wastafels, wasbakken

Naast de onder Samenstelling > Elementopbouw om­schreven functionele vormgeving, speelt bij wastafels en wabakken een moderne vormgeving ook een belangrijke rol. Bij het inrichten van complete badkamers wordt er naar gestreefd de verschillende toestellen in vorm, kleur en detaillering op elkaar af te stemmen, zo mogelijk in samenhang met de verdere afwerking.

Afmetingen van wastafels, wasbakken

In tabel 1 is een overzicht gegeven van de gemiddel­de buitenwerkse en aansluitmaten, alsmede de gewichten van was­bakken. Gezien de grote verscheidenheid waarin wastafels worden aangeboden, hebben we voor de buitenwerkse maten gemiddelden aangehouden. De minimale en maximale waar­den van het gewicht gelden voor de uitvoeringen in kristalporse­lein. Het gewicht voor de uitvoeringen in kunststof is ca. 25% van het gewicht in kristalporselein.

Tabel 1. Buitenwerkse en aansluit-maten (mm) en gewicht (N)

Uiterlijk van wastafels, wasbakken

Oppervlaktestructuur

Het oppervlak van kristalporselein en geglazuurd keramiek is glad en gesloten en heeft een glasachtig uiterlijk. Na verloop van jaren kunnen er haarscheurtjes ontstaan. De toestellen van roestvast staal en kunststof hebben een glad en gesloten oppervlak.

Kleur

Geanodiseerd aluminium en roestvast staal zijn naturelkleurig. Geëmailleerd plaatstaal, keramiek en kristalporselein zijn in diverse kleuren verkrijgbaar.

Glans

Het oppervlak van kristalporselein, keramiek, kunststof en metaal is glanzend. Keramiek is vaak ook in een matte uitvoering leverbaar. Door het gebruik van schoonmaakmiddelen met een schurende werking krijgen kunststoffen een mat aanzien.

Prestaties

Productsterkte

Ten aanzien van de productsterkte zijn er geen eisen. Voor wastafels van kristalporselein kan verwezen worden naar de kwaliteitseisen van KIWA. De pro­ducten van kristalporselein en metaal zijn vormvast, in tegen­stelling tot de producten van acryl, die enigszins flexibel zijn.

De kristalporseleinen producten zijn breekbaar, die van acryl in mindere mate.

Oppervlakte-eigenschappen

De kras- en slijtvastheid van kristalporselein en metaal zijn groter dan die van kunststof.

Vuur, explosie en wastafels, wasbakken

Brandbaarheid

Kristalporselein en metaal zijn onbrandbaar. Acryl en PUR zijn niet-onbrandbaar volgens de criteria van NEN 6064.

Brandvoortplanting

De ontledingsproducten van acryl zijn brandbaar, zodat deze de verbranding zelf onderhouden. Acryl is ook in een zelfdovende kwaliteit verkrijgbaar. PUR-schuim is in de regel gemodificeerd met brandvertragende of vlamdovende middelen, zodat toestellen van dit materiaal voldoen aan klasse B van NEN-EN 13501-1.

Gedrag bij brand

Acryl zal t.g.v. temperatuurstijging vervormen, smelten en ontleden.

PUR-integraalschuim zal ook vervormen en ontleden en tenslotte verkolen. Wanneer een brandende sigaret in contact komt met acryl of PUR-integraalschuim, veroorzaakt dat, afhankelijk van de brandduur, een bruine vlek of een inbranding.

Gassen, vloeistoffen, vaste stoffen en wastafels, wasbakken

Waterdichtheid

De glazuurlaag van kristalporselein en de oppervlaktelaag van acryl en PUR-integraalschuim zijn waterdicht.

Vochtopname

Het wateropnemend vermogen van sanitair porselein mag volgens de KIWA-kwaliteitseisen niet groter zijn dan 0,75 gewichtsprocenten.

De waterabsorptie van acryl en PUR bedraagt ca. 0,4 gewichtsprocenten van het droge gewicht.

Bestandheid

Kristalporselein in het bijzonder en de voor sanitaire toestellen gebruikte kunststoffen en roestvast staal, zijn goed bestand tegen huishoudelijke en desinfecteermiddelen, verdunde zuren, basen en zouten daarvan. PUR-integraalschuim is niet bestand tegen oxiderende zuren.

Thermische eigenschappen van wastafels, wasbakken

Uitzetting

De uitzettingscoëfficiënten van de gebruikte materialen bedragen:

Gebruikstemperatuur

Ten aanzien van kristalporselein en roestvast staal gelden voor de bovengrens geen beperkingen.

Voor acryl en PUR-integraalschuim geldt een bovengrens van ca. 80°C.

Bestandheid

Sanitaire toestellen zijn goed bestand tegen temperatuurwisselingen.

Optische eigenschappen van wastafels, wasbakken

Kleurechtheid

Acryl en PUR-integraalschuim zijn gevoelig voor veroudering door inwerking van ultraviolette stralen. Het glazuur van kristalporselein is kleurecht.

Toepassing

Voorschriften voor wastafels, wasbakken

Volgens NEN 1006 mogen onderdelen van sanitaire toestellen geen aanleiding geven tot waterverspilling, ondoelmatig en overmatig gebruik van leiding­water, verontreiniging, terugheveling van water, waterslag en lawaai. Ze mogen evenmin op enigerlei andere wijze hinder en/of gevaar veroorzaken.

Ontwerpdetails wastafels, wasbakken

Gebruiksruimte van de wastafel

De gebruiksruimte is de ruimte die minimaal nodig is om een wastafel goed te kunnen gebruiken. Die ruimte is de bewegings­breedte x de bewegingsdiepte. Het handenwassen vergt een bewegingsbreedte van 600 mm en een bewegingsdiepte van 500 mm. Het wassen aan een wastafel vergt resp. 900 en 600 mm.

Voor de  minimale afstand van een wasbak tot een wand, in een nis of onderling.

Montagehoogte

Gemiddelde montagehoogte in mm voor wastafels voor gebruik:

Watervoorziening

De benodigde leidingdiameter is afhankelijk van het waterver­bruik. Een leidingdiameter van 12 mm gangbaar. Voor toestellen met meerdere kranen, zoals een wastrog en wasfontein, is een leidingdiameter van 22 mm nodig.

Uitgegaan is van een montagehoogte van de wasbak van 800 mm.

Afvoerleiding

Het gehele afvoersysteem van buizen en hulpstukken, uitge­voerd in PVC, dient in de woningbouw gemonteerd te worden volgens voorschriften in NEN 2672.

Het buizenstelsel waarop de diverse toestellen zijn aangesloten, dient zodanig van opbouw te zijn dat het waterslot in de sifons nimmer kan worden onder­broken. De benodigde afvoerleidingdiameter voor wastafels en bidets is 32 of 40 mm (buitendia­meter).

Bij toestellen met meerdere tappunten, zoals wastrog en wasfontein, wordt een afvoerleiding van 50 mm gemonteerd.

Opstelling van toestellen in ruimten voor meerdere personen

Naast de voor dit doel speciaal ontwikkelde aanbouwwastafel kunnen ook de "normale" wastafels in rijen geplaatst worden. Plaatsing ervan geschiedt tegen de wand of in dubbele rijen tegenover elkaar. De wastafels worden op een minimale afstand van 650 h.o.h. gemonteerd.

De wastroggen worden iets van elkaar geplaatst om het schoonmaken mogelijk te maken. De montagehoogte van rijen wastafels en wastroggen is in het algemeen iets lager dan bij de enkele wastafelopstelling omdat vaak meer handelingen t.a.v. de reiniging van het lichaam mogelijk moeten zijn.

De montagehoogte is als volgt in mm:

Verwerking en montage

Transport van wastafels, wasbakken

Dit geschiedt in het algemeen door de leverancier of installateur.

De producten worden vervoerd op pallets. Om beschadigingen tijdens het transport of in het werk zoveel mogelijk te voorkomen wordt het buitenoppervlak van de producten voorzien van plakfolie.

Opslag van wastafels, wasbakken

De producten worden opgeslagen in glasdichte ruimten. Bij de keuze van de opslag dient men rekening te houden met het vermijden van de kans op oppervlaktebeschadigingen en de breekbaarheid van de keramische producten.

Voorbereiding van wastafels, wasbakken

De benodigde aan- en afvoerleidingen dienen aangebracht of ingestort te zijn. Voordat de wastafel geplaatst wordt, moet de sanitaire ruimte geheel afgewerkt zijn met tegelwerk of een andere waterdichte afwerking.

Montage van wastafels, wasbakken

De handwasbakken en wastafels worden meestal direct tegen de wand bevestigd met 2 plugbouten. Indien de wand niet geschikt is voor plugbouten, wordt de wastafel gemonteerd op een van tevoren aangebrachte installatiewand.

De wasfontein en de draagbalk voor wastafels of wastroggen, die geplaatst worden in de vrije ruimte, worden verankerd aan de vloer.

Onderhoud

Onderhoud van wastafels, wasbakken

Het oppervlak van kristalporselein, geëmailleerd staal en roestvast staal is hard en glad en daarom goed schoon te houden.

Acryl is minder hard en daarom gevoeliger voor krassen bij gebruik van schurende schoonmaakmiddelen. Een daardoor ontstaan mat oppervlak kan met behulp van een vloeibaar metaalpoetsmiddel weer glanzend worden gemaakt.

Veiligheid van wastafels, wasbakken

Bij gebruik van wastafels door mindervaliden of ouderen worden vaak handgrepen, beugels etc. aangebracht om het gebruik mogelijk te maken en de veiligheid te verhogen.

Economische factoren

Prijzen van wastafels, wasbakken

De aanschafprijzen voor sanitair lopen sterk uiteen, afhankelijk van type, afmetingen, uitvoeringen en eventueel van toepassing zijnde bedieningsmogelijkheden.

Levering van wastafels, wasbakken

Door de fabrikant, installateur of via de erkende handelaar in bouwmaterialen. Franco op het werk.

Bij bestelling opgeven: typenummer, kleur, hoeveelheid.

Levertijd van wastafels, wasbakken

Op te vragen bij de leverancier.

Milieu en gezondheid

Referenties

Geraadpleegde en/of ter zake doende literatuur

• Nederlands BouwDocumentatie, Sanitaire toestellen, wasbakken en bidets, SfB (74)X, Niveau 2
• Genoemde en onderstaande normen, uitvoeringsvoorschriften en wenken
• Technische documentatie diverse importeurs en handelsfirma's

Uitvoeringsvoorschriften en wenken

Bouwbesluit

Normen van het Nederlands Normalisatie-instituut

Foto's

1: Pixabay
2: Pixabay
3: Wikipedia
4: Wikicommons