Basiskennis Installaties: Ventilatiesystemen A, B, C, D (NEN 1087)

Systeemopbouw van ventilatiesystemen

In de NEN 1087 en NPR 1088 worden de ventilatiesystemen A-B-C-D onderscheiden: van volledig natuurlijke (A) naar volledig mechanische ventilatie (D). 

Ventilatiesysteem A: Natuurlijke ventilatie

Bij dit ventilatiesysteem voltrekt zowel de toevoer als afvoer van lucht op natuurlijke wijze. De lucht stroomt door het gebouw, als drijfkracht worden de temperatuur- en drukverschillen tussen binnen en buiten gebruikt, waardoor het schoorsteeneffect optreedt. Aan de windzijde, de loefzijde, stroomt de lucht het gebouw binnen en verlaat het gebouw aan de lijzijde of bovendaks. Als de wind draait, draait ook de luchtstroom in het vertrek mee. Ook speelt de vorm van het gebouw een rol in de luchtdrukverdeling om het gebouw.

Ventilatiesysteem B: Mechanische toevoer en natuurlijke afvoerventilatie

Hier wordt de toegevoerde lucht op een mechanische manier het gebouw binnen gehaald, de afvoer van de lucht gebeurt op natuurlijke wijze.

Ventilatiesysteem C: Natuurlijke toevoer en mechanische afvoerventilatie

Hier wordt de toegevoerde lucht op een natuurlijke wijze het gebouw binnen gehaald, de afvoer van de lucht gebeurt mechanisch.

Ventilatiesysteem D: Mechanische ventilatie

Voor zowel de toegevoerde als de afgevoerde lucht worden bij dit ventilatiesysteem mechanische middelen ingezet. Deze vorm van ventilatie staat meer borg voor een betere kwaliteit van de luchtverversing. Bij de aanvoer van verse lucht zijn filters toe te passen tegen luchtverontreiniging en geluid. Bij de afvoer van de lucht is het mogelijk om de warmte terug te winnen. Tegenover deze winst staat de energie die dergelijke systemen zelf verbruiken.

Dit systeem wordt ook wel gebalanceerde ventilatie of balansventilatie genoemd.

In het kader van het (verplicht) toepassen van ventilatiesysteem D voor duurzame keurmerken, hebben we een aparte Basiskennis Installaties, Mechanische ventilatie (systeem D) opgesteld.

Mengvormen van ventilatiesystemen

Elementopbouw van ventilatiesystemen

De volgende bouwkundige elementen regelen de ventilatieprincipes:

Ventilatiesysteem A: Natuurlijke ventilatie

• Toevoer: regelbare roosters in ramen of muren;
• Afvoer: regelbare roosters en verticale kanalen tot boven de nok van het dak.

Ventilatiesysteem B: Mechanische toevoer en natuurlijke afvoerventilatie

• Toevoer: een ventilator stuurt de lucht door kanalen naar de leefruimtes;
• Afvoer: regelbare roosters en verticale kanalen tot boven de nok van het dak.

Ventilatiesysteem C:

Natuurlijke toevoer en mechanische afvoerventilatie

- Toevoer: regelbare roosters in ramen of muren;

- Afvoer: een ventilator zuigt de lucht in de vochtige ruimtes af via kanalen.

Ventilatiesysteem D: Mechanische ventilatie

• Toevoer: een ventilator stuurt de lucht door kanalen naar de leefruimtes;
• Afvoer: een ventilator zuigt de lucht in de vochtige ruimtes af via kanalen.

Voorschriften voor de bruikbaarheid van ventilatiesystemen

De normen NEN 1087 en NEN 8087 dateren beide uit 2001. In 2015 hebben een aantal ontwikkelingen aanleiding gegeven om herziening van deze normen op de agenda te zetten. Minister Blok stelde dat de eisen van BENG als consequentie hebben dat er sprake zal zijn van betere isolatie en een grotere luchtdichtheid van de gebouwen, waardoor de afhankelijkheid van de ventilatievoorzieningen in gebouwen voor een gezond binnenklimaat toeneemt.

Het breed opgezette ventilatieonderzoek van Monicair in 2015 bevestigde dat de luchtverversing via de gebruikelijke ventilatiesystemen tijdens aanwezigheid ongeveer een kwart van de tijd niet volstaat, met uitzondering van met name de slaapkamers met ongeveer 40% van de verblijfstijd voldoende luchtverversing. Ook wezen artikelen met name in Cobouw op de ondermaatse kwaliteit van ventilatiesystemen, de gedateerdheid van de bepalingsmethoden op het gebied van ventilatiestromen en de gewenste rol van de Overheid hierin.

Ontwerpdetails van ventilatiesytemen

Problemen in de praktijk ontstaan met name door een kwalitatief slechte uitvoering of door een ontwerp met te veel kritische punten.

Op basis van de eisen, wensen en randvoorwaarden, het programma van eisen op hoofdlijnen, kan vervolgens samen met de ventilatie-expert van een installatietechnisch bureau een systeem worden gekozen. ISSO-publicatie 61 biedt een gedetailleerde keuzetabel om op basis van het opgestelde programma van eisen en de karakteristieken van de verschillende ventilatiesystemen, tot een verantwoorde systeemkeuze te komen. Deze keuzetabel
kan het best worden doorgenomen met een ventilatie-expert.

Soms leidt het PvE tot een eenduidige keuze voor een bepaald ventilatiesysteem, vanwege één doorslaggevende eis. Maar meestal zijn er meer systemen die eventueel geschikt zouden kunnen zijn. Hierin schuilt echter het gevaar dat elk systeem wel zijn eigen karakteristieke eigenschappen heeft, die in de praktijk wel eens tegen zouden kunnen vallen. Dan is het belangrijker om het PvE aan te scherpen om prioriteiten helderder te krijgen. Het helpt om ook rekening te houden met ervaringen uit de praktijk.

ISSO-publicatie 62 gaat dieper in op gebalanceerde ventilatiesystemen met warmteterugwinning.

Bediening van ventilatiesystemen

Natuurlijke ventilatie werkt het meest intuitief. Zodra ventilatiesystemen geavanceerder worden hebben bewoners behoefte aan een gebruikershandleiding. Om het uitschakelen of vervuilen van ventilatiesystemen te voorkomen, is het nodig om bewoners (huurders) er met regelmaat op te blijven wijzen hoe het ventilatiesysteem werkt en bediend (en onderhouden) moet worden.

Onderhoud van ventilatiesystemen

De meeste roosters en ventielen zijn met een sopje of de stofzuiger schoon te houden. Roosters en ventielen die verstopt raken, werken minder efficiënt waardoor er meer capaciteit van de ventilator wordt gevraagd. Als gevolg daarvan stijgt het geluidsniveau, waardoor de bewoners in het ergste geval de ventilatie maar gewoon uitzetten.

Er zijn ventilatiesystemen die een signaal geven als filters vervuild zijn. Het verdiend überhaupt aanbeveling filters iedere 2 jaar te (laten) vervangen.

Bij grote renovatieprojecten wordt er aan de bewoners de mogelijkheid geboden om onderhoudscontracten af te sluiten. Het is raadzaam om daar als particulier ook naar te vragen, bij de bouw en/of aanschaf van een nieuwe woning.

Duurzaamheid van ventilatiesystemen

Natuurlijke ventilatie verbruikt de minste energie. Maar voor het behalen van een duurzaam keurmerk voor woningen zoals passiefhuis of NOM-keur komen de geavanceerdere mechanische ventilatiesystemen in aanmerking. Dan is het zaak om het energieverbruik van het ventilatiesysteem zoveel mogelijk terug te dringen, en/of met behulp van warmte-uitwisseling deel uit te laten maken van het verwarmingssysteem.

Gezondheid bij ventilatiesystemen

Om gezondheidsproblemen te voorkomen en het algemeen welbehagen te verhogen is een goede ventilatie van groot belang. Door aangescherpte normen en eisen wordt de bouwindustrie geprikkeld om geen ondeugdelijke en/of onbegrijpelijke ventilatiesystemen op te nemen in woningen en panden. Een half functionerend of een uitgeschakeld ventilatiesysteem is namelijk funest voor de kwaliteit van de binnenlucht.

Geraadpleegde en/of relevantie informatiebronnen

BRL 6000-10 Ventilatievoorzieningen van woningen: beoordelingsrichtlijn om het ontwerp en de installatie te toetsen

BRL 8010 Beoordelen van ventilatievoorzieningen van woningen, scholen en kinderdagverblijven

Monicair Monitoring & Control of Air quality in Individual Rooms

NEN Bouwnieuwsbericht 'Herziening ventilatienormen'

ISSO Kennisinstituut voor installatietechniek

ISSO-publicatie 61 Ventilatiesystemen in woningen en woongebouwen: Programma van eisen en systeemkeuze, Kwaliteitseisen ventilatiesystemen met natuurlijke afvoer

ISSO-publicatie 62 Centrale gebalanceerde ventilatiesystemen met warmteterugwinning in woningen en woongebouwen

ISSO-publicatie 91 Ventilatiesystemen met decentrale toe- en afvoer en warmteterugwinning in woningen en woongebouwen

ISSO-publicatie 92 Ventilatiesystemen met decentrale toevoer en centrale afvoer in woningen en woongebouwen

RVO Infoblad 'Ventilatiesystemen in energiezuinige nieuwbouwwoningen'

Normen